UNJHA SUTSHEKHAR RASA (SWARNA YUKTA)
ऊंझा सूतशेखर रस (स्वर्ण युक्त)
Classical Ayurvedic Rasayana for Acidity, Migraine & Pitta Balance
संस्कृत श्लोक – पित्तशमन तत्त्व
“पित्तं शमयति शीघ्रं सूतशेखरमुत्तमम् ।
अम्लपित्तं शिरःशूलं तृष्णां दाहं च नाशयेत् ॥”
(Bhaishajya Ratnavali – Amlapitta Rogadhikar)
अर्थ:
सूतशेखर रस पित्तजन्य विकारों जैसे अम्लपित्त, दाह, तृष्णा एवं शिरःशूल को शीघ्र शांत करता है। यह एक उत्कृष्ट पित्तशामक व हृद्य औषधि है।
Classical Composition (परंपरागत संरचना)
Dravya (द्रव्य) | Botanical / Mineral Name | Form / Nature |
---|
पारद (Parada) | Purified Mercury | Kajjali form |
गंधक (Gandhaka) | Purified Sulphur | Kajjali form |
ताम्र भस्म (Tamra Bhasma) | — | Metallic Bhasma |
सुवर्ण भस्म (Swarna Bhasma) | — | 1 part (precious inclusion) |
अभ्रक भस्म (Abhraka Bhasma) | — | 2 parts |
शंख भस्म (Shankha Bhasma) | — | 2 parts |
गोदंती भस्म (Godanti Bhasma) | — | 2 parts |
दालचीनी (Tvak) | Cinnamomum zeylanicum | Supportive |
इलायची (Ela) | Elettaria cardamomum | Supportive |
जायफल (Jatiphala) | Myristica fragrans | Supportive |
भस्मद्रव्य एवं औषध जल (processed with lemon or aloe juice) | — | Bhavana (trituration) medium |
(As per Rasa Tarangini & Ayurvedic Formulary of India)
Ayurvedic Perspective (आयुर्वेदिक दृष्टिकोण)
Sutshekhar Rasa (Swarna Yukta) एक उत्कृष्ट Pittashamak Rasayana है, जो Amlapitta, Urdhva-gata Pitta तथा Shirashool (Migraine) जैसे पित्तविकारों में सहायक है।
इसमें Swarna Bhasma एवं Abhraka–Godanti Bhasma के रसायन गुण शरीर के Agni, Manas एवं Hridaya को संतुलित करते हैं।
मुख्य आयुर्वेदिक लाभ:
Amlapitta Nashak — अम्लपित्त, दाह, तृष्णा एवं उबकाई में उपयोगी।
Manas & Shirashool Shamak — मानसिक तनाव, सिरदर्द व माइग्रेन में सहायक।
Hridya — हृदय के कार्यों को संतुलित करता है।
Rasayana & Ojovardhak — बल, ओज एवं दीर्घायु को बनाए रखता है।
Swarnayukta होने से दीर्घकालीन शक्ति एवं मानसिक स्थिरता प्रदान करता है।
Modern Scientific Insights (आधुनिक दृष्टिकोण)
Swarna Bhasma acts as a mild adaptogen, improving nervous stability, endurance, and cardiac tone.
Godanti and Shankha Bhasma are natural antacids and coolants that reduce hyperacidity.
Abhraka Bhasma supports digestion and relieves post-acidic fatigue through trace minerals.
Parada-Gandhaka Kajjali enhances bioavailability and acts as a detoxifying catalyst.
Aromatic dravyas like Ela, Tvak, and Jatiphala aid gastric motility and calm the mind.
Suggested Use (उपयोग विधि)
125 mg – 250 mg twice daily
with honey, milk, or ghee after meals,
or as directed by the physician.
Precautions (सावधानियाँ)
Only under qualified Ayurvedic supervision.
Avoid self-medication and overdose.
Pregnant or lactating women should use only under expert advice.
Store in a cool, dry place away from sunlight.
Disclaimer
This is a Classical Ayurvedic metallic-herbal preparation standardized as per the Ayurvedic Formulary of India. It is not intended to diagnose, treat, cure, or prevent any disease. Use under medical supervision only.